SỐNG KHỎE

Rối loạn nhân cách là gì?

By Thanh Nguyễn

Chứng rối loạn nhân cách ảnh hưởng đáng kể đến cách người bệnh nhìn nhận bản thân và tương tác với người khác - theo cách nằm ngoài chuẩn mực xã hội. Có 3 nhóm gồm 10 loại rối loạn nhân cách khác nhau.

Dưới đây là những điều bạn cần biết về rối loạn nhân cách.

Rối loạn nhân cách là gì?

Nhân cách hay tính cách của một người là cách suy nghĩ, cảm xúc và hành xử khiến người đó khác biệt với những người khác. Nhân cách chịu ảnh hưởng bởi kinh nghiệm, hoàn cảnh sống và các đặc điểm di truyền. Nhân cách của một người trưởng thành thường ít thay đổi theo thời gian.

Rối loạn nhân cách là một dạng rối loạn tâm thần, trong đó cá nhân có nhận thức, cảm xúc và hành vi cứng nhắc và không lành mạnh, chúng gây ra những đau khổ và ảnh hưởng đáng kể đến việc học tập, làm việc, quan hệ gia đình và hoạt động xã hội.

Phân loại rối loạn nhân cách

Các loại rối loạn nhân cách được phân thành 3 nhóm, dựa trên các đặc điểm và triệu chứng tương tự.

Rối loạn nhân cách nhóm A

Rối loạn nhân cách nhóm A có đặc trưng là suy nghĩ hoặc hành vi kỳ quặc, lập dị. Nhóm này gồm có rối loạn nhân cách hoang tưởng, rối loạn nhân cách phân liệt và rối loạn nhân cách dạng phân liệt.

1- Rối loạn nhân cách hoang tưởng:

• Mất lòng tin và hay nghi ngờ đối người khác

• Có niềm tin vô căn cứ rằng người khác đang muốn hãm hại hay lừa dối mình

• Nghi ngờ thiếu cơ sở về lòng trung thành hoặc sự đáng tin cậy của người khác

• Do dự khi tâm sự với người khác vì sợ rằng họ sẽ sử dụng thông tin để chống lại mình

• Xem những nhận xét vô hại hoặc các tình huống không đe dọa như những lời lăng mạ hoặc tấn công cá nhân

• Có xu hướng hận thù dai dẳng

• Nghi ngờ không chính đáng một cách thường xuyên rằng vợ/chồng hoặc bạn tình không chung thủy

2- Rối loạn nhân cách phân liệt:

• Thiếu quan tâm đến các mối quan hệ xã hội hoặc cá nhân, thích ở một mình

• Không hứng thú trong hầu hết các hoạt động, kể cả hoạt động tình dục

• Biểu hiện lạnh lùng, thờ ơ, vô cảm

• Không quan tâm đến lời khen hay lời chỉ trích từ người khác

3- Rối loạn nhân cách dạng phân liệt:

• Cách ăn mặc, suy nghĩ, lời nói hoặc hành vi kỳ quái, lập dị

• Cảm xúc trơ lì, phản ứng thờ ơ

• Không thoải mái với các mối quan hệ thân thiết, sống khép kín

• Niềm tin kỳ quái, như luôn cho rằng mình sáng suốt tuyệt đối, có giác quan thứ 6, có phép thuật

• Tin rằng một số sự vật và hiện tượng ngẫu nhiên có thông điệp ẩn chỉ dành cho mình

Rối loạn nhân cách nhóm B

Rối loạn nhân cách nhóm B có đặc trưng là hành vi kịch tính, cảm xúc thái quá. Chúng bao gồm rối loạn nhân cách chống đối xã hội, rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn nhân cách kịch tính và rối loạn nhân cách ái kỷ.

4- Rối loạn nhân cách chống đối xã hội:

Thường có xu hướng xuất hiện từ thời thơ ấu, không giống như hầu hết các rối loạn nhân cách khác (không trở nên rõ ràng cho tới thời thanh thiếu niên hay mới trưởng thành).

• Không quan tâm đến nhu cầu hoặc cảm xúc của người khác

• Liên tục nói dối, ăn cắp, lừa đảo người khác

• Không tuân thủ các chuẩn mực xã hội với nhiều hành vi phạm pháp dẫn đến bị bắt giữ

• Coi thường và vi phạm quyền của người khác

• Hành vi hung hăng, thường xuyên bạo lực

• Coi thường sự an toàn của bản thân hoặc người khác

• Hành vi bốc đồng, vô trách nhiệm

• Không hối hận về những hành vi sai trái

5- Rối loạn nhân cách ranh giới:

• Hành vi bốc đồng và rủi ro

• Cảm xúc mãnh liệt, tính khí bốc đồng

• Hành vi tự sát hoặc tự gây thương tích

• Dễ nổi cáu, tức giận vô cớ

• Luôn có cảm giác trống rỗng

• Cảm nhận về bản thân không ổn định

6- Rối loạn nhân cách kịch tính:

• Luôn muốn là trung tâm của sự chú ý

• Biểu thị cảm xúc thái quá, kịch tính, bùng nổ cảm xúc

• Quá nhạy cảm với những lời chỉ trích hoặc phản đối

• Cảm xúc thay đổi nhanh chóng hay phóng đại

• Kịch tính và phóng đại những khó khăn

• Cho rằng mối quan hệ với những người khác gần gũi hơn so với thực tế

• Đưa ra quyết định hấp tấp bốc đồng

7- Rối loạn nhân cách ái kỷ:

• Ảo tưởng về quyền lực, thành công và sức hấp dẫn

• Không quan tâm nhu cầu và cảm xúc của người khác

• Phóng đại thành tích hoặc tài năng

• Luôn đòi hỏi được mọi người ngưỡng mộ mình

• Luôn bắt người khác phải tuân thủ ý kiến của mình

• Ghen tị với người khác hoặc tin rằng người khác ghen tị với bạn

Rối loạn nhân cách nhóm C

Rối loạn nhân cách nhóm C có đặc trưng là suy nghĩ hoặc hành vi lo lắng, sợ hãi. Chúng bao gồm rối loạn nhân cách tránh né, rối loạn nhân cách phụ thuộc và rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế.

8- Rối loạn nhân cách tránh né:

• Quá nhạy cảm với những lời chỉ trích hoặc phản đối

• Tự đánh giá thấp bản thân, cho rằng mình kém thu hút và thấp kém so với người khác

• Cực kỳ nhút nhát, rụt rè và trong giao tiếp xã hội

• Nghèo nàn trong các mối quan hệ

• Ngại bộc lộ tình cảm

• Dè dặt ngay cả trong quan hệ thân tình

9- Rối loạn nhân cách phụ thuộc:

• Phụ thuộc quá nhiều vào người khác và cảm thấy cần được chăm sóc

• Hành vi phục tùng hoặc đeo bám người khác

• Sợ phải tự chăm sóc hoặc tự bảo vệ bản thân nếu bị bỏ rơi

• Khó khăn trong việc đưa ra quyết định hàng ngày mà không có lời khuyên hay đảm bảo từ người khác. Cần người khác chỉ đạo trong hầu hết các lĩnh vực quan trọng của cuộc sống.

• Hiếm khi không đồng ý với người khác do sợ bị mất sự hỗ trợ

• Cần bắt đầu một mối quan hệ mới ngay khi mối quan hệ thân thiết đã kết thúc

10- Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế:

• Quá bận tâm đến các chi tiết, trật tự, quy tắc, thời khoá biểu

• Mong muốn kiểm soát mọi người, nhiệm vụ và tình huống và không có khả năng ủy quyền nhiệm vụ

• Bỏ bê gia đình và các thú tiêu khiển vì quá cam kết với công việc

• Không muốn loại bỏ các đồ vật bị hỏng hoặc không có giá trị

• Cứng nhắc và bướng bỉnh, không linh hoạt trong các giá trị và đạo đức

Lưu ý: Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế khác với rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Biến chứng của rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách có thể phá hủy đáng kể cuộc sống của cả người bệnh và những người quan tâm đến người đó.

Người mắc rối loạn nhân cách có thể gặp khó khăn với việc:

• Kết nối và duy trì các mối quan hệ

• Quản lý và kiểm soát cảm xúc

• Đương đầu với cuộc sống và những cảm giác khó khăn

• Kiểm soát hành vi bốc đồng

Những vấn đề này này thường trở nên tồi tệ hơn khi bị căng thẳng. Kết quả là, người bệnh có thể cảm thấy bị cô lập và đơn độc. Họ sẽ càng cố gắng đối phó bằng cách tự làm hại bản thân, sử dụng ma túy, rượu hoặc cố gắng tự tử. Họ cũng có thể gặp các tình trạng sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm.

Nguyên nhân gây ra rối loạn nhân cách

Những nghiên cứu mới đã bắt đầu khám phá những nguyên nhân tiềm ẩn như di truyền, thay đổi về não bộ, cách nuôi dạy và các yếu tố về văn hóa cũng như ảnh hưởng từ những người xung quanh.

Có mối liên hệ di truyền với sự hung hăng, lo lắng và sợ hãi - những đặc điểm có thể đóng vai trò trong chứng rối loạn nhân cách. Những đứa trẻ từng bị la mắng và chửi rủa có nguy cơ mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới, tự ái, ám ảnh cưỡng chế hoặc hoang tưởng cao gấp ba lần so với những đứa trẻ khác khi trưởng thành.

Một nghiên cứu đã tìm thấy mối liên quan giữa sang tâm lý chấn thời thơ ấu với sự phát triển của chứng rối loạn nhân cách. Ví dụ, những người mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới có tỷ lệ bị lạm dụng tình dục thời thơ ấu đặc biệt cao.

Mối quan hệ tốt đẹp với người thân, thấy cô hoặc bạn bè cũng có thể bù đắp những ảnh hưởng tiêu cực, giúp phát triển nhân cách tích cực hơn.

Chẩn đoán

Chẩn đoán rối loạn nhân cách đòi hỏi theo dõi triệu chứng và ảnh hưởng đến chức năng hoạt động trong một thời gian dài. Chẩn đoán chỉ áp dụng cho những người từ 18 tuổi trở lên. Những người dưới 18 tuổi thường không được chẩn đoán mắc chứng rối loạn nhân cách vì nhân cách của họ vẫn đang phát triển. Một số người bị rối loạn nhân cách có thể không nhận ra vấn đề. Ngoài ra, một người có thể mắc nhiều chứng rối loạn nhân cách. Ước tính có khoảng 5-10% người trưởng thành mắc ít nhất một chứng rối loạn nhân cách.

Điều trị

Tâm lý trị liệu giúp cá nhân có kiến thức và hiểu biết hơn về vấn đề của bản thân, nhận biết điều gì góp phần gây ra triệu chứng và làm thế nào để điều chỉnh những suy nghĩ, cảm xúc và hành vi. Tâm lý trị liệu có thể giúp một người hiểu được tác động của hành vi của họ đối với người khác và học cách quản lý hoặc đối phó với các triệu chứng và giảm các hành vi gây ra các vấn đề. Hình thức điều trị sẽ phụ thuộc vào chứng rối loạn nhân cách cụ thể, mức độ nghiêm trọng của nó và hoàn cảnh của từng cá nhân.

Không có loại thuốc đặc biệt nào được sử dụng để điều trị rối loạn nhân cách. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu hoặc thuốc ổn định khí sắc, có thể hữu ích trong việc điều trị một số triệu chứng.

Ngoài ra việc tự chăm sóc bản thân cũng hữu ích cho những người mắc chứng rối loạn nhân cách:

• Tìm hiểu về vấn đề của bản thân.

• Sống tích cực. Hoạt động thể chất và tập thể dục có thể giúp kiểm soát nhiều triệu chứng, chẳng hạn như trầm cảm, căng thẳng và lo lắng.

• Tránh ma túy và rượu. Rượu và ma túy có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng.

• Tham gia một nhóm hỗ trợ những người khác bị rối loạn nhân cách.

• Viết nhật ký để bày tỏ cảm xúc.

• Thử các phương pháp thư giãn như yoga và thiền định.

• Giữ liên lạc với gia đình và bạn bè; tránh bị cô lập.

Sự hợp tác giữa gia đình và nhân viên y tế đóng vai trò quan trọng trong việc giúp một cá nhân có các rối loạn nhân cách. Việc có thành viên gia đình rối loạn nhân cách khiến gia đình căng thẳng nên nhân viên y tế cũng sẽ giúp cho gia đình đối phó tốt hơn với những khó khăn do rối loạn nhân cách gây ra.

About the author

Tốt nghiệp Y khoa ở Huế. Sau đó lấy bằng bác sĩ (ECFMG) và hiện tại đang phụ trách điều hành một công ty y tế tại DC, Hoa Kỳ. Trong hơn 10 năm sống ở Hoa Kỳ, tác giả có cơ hội học hỏi và nghiên cứu về sức khỏe tâm thần, một lĩnh vực mà tác giả đam mê và tâm huyết. Tác giả mong muốn chia sẻ kiến thức đến cộng đồng người Việt trong nước.

Thanh Nguyễn