Chán ăn tâm thần

Đôi khi, chúng ta lầm tưởng chán ăn là một lối sống hoặc một giai đoạn, nhưng điều này có thể dẫn đến những sai lầm. Biếng ăn tâm lý không phải là một sự lựa chọn, đó là một tình trạng y tế nghiêm trọng có thể đe dọa đến tính mạng. 

Chán ăn tâm thần là gì?

Chán ăn tâm thần (hay biếng ăn tâm lý) là chứng rối loạn ăn uống xảy ra khi một người hạn chế thức ăn đưa vào dẫn đến trọng lượng cơ thể thấp so với chiều cao của họ - chỉ số khối cơ thể (BMI) dưới 18,5. Những người mắc chứng chán ăn tâm thần thường có cảm nhận hình ảnh cơ thể méo mó, coi mình béo ở một số vùng cơ thể và có nỗi ám ảnh sợ hãi về việc tăng cân.

Để phục vụ cho niềm tin bị bóp méo của mình, họ thường hạn chế nghiêm ngặt lượng thức ăn đưa vào. Ăn gì và ăn bao nhiêu trở thành mối bận tâm ám ảnh thường trực. Họ thường tránh những thức ăn có hàm lượng calo cao, chọn lọc một số loại thực phẩm và ăn những loại đó với số lượng rất ít với sự cân đo đong đếm một cách cẩn trọng. Những người mắc chứng chán ăn thường xuyên kiểm tra trọng lượng cơ thể của họ cũng như sử dụng nhiều phương pháp để kiểm soát cân nặng, như tập thể dục cường độ cao hoặc lạm dụng các thuốc nhuận tràng, thuốc làm chán ăn, thuốc gây nôn, và thuốc lợi tiểu. Các cô gái mắc chứng chán ăn thường bị chậm kinh nguyệt lần đầu tiên và hầu hết phụ nữ mắc chứng chán ăn đều bị vô kinh hoặc không có kinh nguyệt, vì khả năng sinh sản phụ thuộc nhiều vào trọng lượng cơ thể ở phụ nữ.

Chán ăn và tác động của nó đối với cơ thể và tâm trí có thể dẫn đến một loạt thay đổi đáng kể trong cách bạn nhìn nhận bản thân và cảm nhận về việc ăn uống. Những gì bạn nhìn thấy trong gương có thể rất khác so với những gì người khác nhìn thấy, và rất nhiều người mắc chứng chán ăn tâm thần gắn giá trị bản thân với kích thước hoặc cân nặng của họ.

Chán ăn tâm thần là một trong ba loại rối loạn ăn uống chính; hai loại khác là chứng cuồng ăn và rối loạn ăn uống vô độ. Rối loạn ăn uống thường xảy ra đồng thời với các rối loạn tâm thần khác, như trầm cảm, lạm dụng chất gây nghiện, rối loạn lo âu và rối loạn nhân cách ranh giới. Ngoài ra, những người mắc chứng rối loạn ăn uống có thể gặp nhiều biến chứng về sức khỏe thể chất, chẳng hạn như loãng xương, thiếu máu, bệnh tim và suy thận, trong một số trường hợp có thể dẫn đến tử vong. Chán ăn tâm thần là chứng rối loạn sức khỏe tâm thần nguy hiểm nhất, với tỉ lệ tử vong lên đến 6%.

Triệu chứng của chứng chán ăn tâm thần

• Không muốn duy trì trọng lượng cơ thể bằng hoặc cao hơn cân nặng tối thiểu bình thường đối với độ tuổi và chiều cao của một người.

• Cực kỳ sợ tăng cân, mặc dù đang thiếu cân.

• Rối loạn trong cách cảm nhận trọng lượng hoặc hình dạng cơ thể của bản thân.

• Coi trọng quá mức trọng lượng hoặc hình dáng cơ thể đối với giá trị bản thân.

• Rất nhạy cảm với những nhận xét về trọng lượng cơ thể.

• Phủ nhận mức độ nghiêm trọng của trọng lượng cơ thể thấp.

Chán ăn tâm thần liên quan đến việc nhịn ăn làm cho cơ thể trở nên suy dinh dưỡng. Gầy ốm hốc hác là dấu hiệu rõ ràng nhất. Các dấu hiệu khác có thể là không chịu được lạnh, mệt mỏi, đau bụng, táo bón, nhịp tim thấp và huyết áp thấp, cùng các biến chứng khác.

Chán ăn phổ biến như thế nào?

Tại Hoa Kỳ, ước tính có khoảng 0,9% nữ giới và 0,3% nam giới mắc chứng chán ăn tâm thần trong đời. 

Chán ăn có thể xảy ra ở mọi người ở mọi lứa tuổi, mọi hình dạng và kích cỡ cơ thể, giới tính, mọi chủng tộc, khuynh hướng tình dục hay tình trạng kinh tế. Chán ăn thường ảnh hưởng đến thanh thiếu niên và phụ nữ trẻ tuổi (phổ biến nhất ở các cô gái từ 15 đến 19 tuổi), mặc dù nó cũng xảy ra ở nam giới và đang gia tăng về số lượng ở trẻ em và người lớn tuổi.

Có hai loại chán ăn tâm thần chính:

Loại hạn chế: Xảy ra khi phương pháp giảm cân chính bao gồm ăn kiêng, nhịn ăn và tập thể dục quá mức. đồng thời không tham gia vào bất kỳ hành vi ăn uống vô độ hoặc đào thải thức ăn trong thời gian ít nhất ba tháng.

Loại cuồng ăn/đào thải thức ăn: Xảy ra khi cá nhân không kiểm soát được sự thèm ăn và tiêu thụ một lượng thức ăn lớn sau đó tìm cách nôn ra hay lạm dụng thuốc nhuận tràng, thuốc lợi tiểu hoặc thụt tháo.

Nguyên nhân gây ra chán ăn tâm thần

Chán ăn tâm thần và các chứng rối loạn ăn uống khác thường được tìm thấy trong các nền văn hóa và môi trường nơi mà sự gầy gò được coi là chuẩn mực của cái đẹp. Điều này đặc biệt xảy ra ở các quốc gia hay tỉnh thành có thu nhập cao, công nghiệp hóa, nơi các xu hướng thời trang, chiến dịch bán hàng và phương tiện truyền thông thường quảng bá sự gầy gò như một tiêu chuẩn của vẻ đẹp. Một số hoạt động và nghề nghiệp, chẳng hạn như người mẫu và điền kinh, có thể thúc đẩy mục tiêu gầy bất thường (nhiều hơn mức cần thiết cho sức khỏe) để làm tốt công việc hơn.

Sự khởi đầu của chứng rối loạn ăn uống cũng có thể liên quan đến một sự kiện căng thẳng trong cuộc sống. Đối với những người trẻ tuổi, rời khỏi nhà để vào đại học có thể là một sự kiện như vậy. Đối với người lớn tuổi, những bước chuyển đổi khác trong cuộc sống - trở lại làm việc sau khi lập gia đình, tìm công việc mới, ly hôn - có thể gây ra các triệu chứng của chứng rối loạn ăn uống.

Các yếu tố tâm lý, chẳng hạn như chủ nghĩa hoàn hảo và những sang chấn tâm lý hay bị lạm dụng trong thời thơ ấu, cũng liên quan đến chứng rối loạn ăn uống.

Thêm vào đó, sự bùng nổ của mạng xã hội cũng góp phần vào việc nhiều người không hài lòng với ngoại hình của mình và tìm cách thay đổi bằng cách hạn chế ăn uống và tập thể dục quá mức.

Do tỷ lệ chán ăn tâm thần gia tăng ở những người thân thế hệ thứ nhất của những người mắc chứng rối loạn này, cũng như ở các cặp song sinh cùng trứng, di truyền dường như đóng một vai trò quan trọng trong nguy cơ phát triển chứng rối loạn này. Các nhà khoa học nghi ngờ rằng nhiều gen có thể tương tác với môi trường và các yếu tố khác để ảnh hưởng đến nguy cơ phát triển các bệnh này.

Điều trị

Nếu không được điều trị, chán ăn có thể dẫn đến loãng xương, các vấn đề về tim, vô sinh, trầm cảm, tự tử và thậm chí tử vong do các biến chứng y khoa. Chán ăn tâm thần có tỷ lệ tử vong cao nhất trong các rối loạn tâm thần.

Do tính phức tạp của chúng, rối loạn ăn uống đòi hỏi một kế hoạch điều trị toàn diện bao gồm chăm sóc và theo dõi y tế, can thiệp tâm lý xã hội, tư vấn dinh dưỡng và quản lý việc dùng thuốc. Tư vấn và trị liệu, cùng với chăm sóc y tế đối với sức khỏe và nhu cầu dinh dưỡng là những khía cạnh quan trọng của điều trị. Rối loạn được xác định và chẩn đoán càng sớm thì cơ hội điều trị và kết quả thành công càng cao.

Điều trị chứng chán ăn bao gồm ba mục tiêu chính:

• Phục hồi cân nặng bị mất do ăn kiêng và cố ý đào thải.

• Điều trị rối loạn tâm lý liên quan đến hình ảnh cơ thể bị bóp méo.

• Đạt được sự thuyên giảm và phục hồi lâu dài hoặc hồi phục hoàn toàn.

Cân nặng được phục hồi như thế nào trong quá trình hồi phục sau chứng chán ăn tâm thần?

Khi bị thiếu các chất dinh dưỡng thiết yếu cần thiết, cơ thể con người sẽ bị suy dinh dưỡng. Do đó, bệnh nhân cần áp dụng chế độ dinh dưỡng lành mạnh để tăng cân, đây là một quá trình khó khăn về mặt tâm lý. Dưới sự giám sát của các bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng, người bệnh học cách tiêu thụ đủ lượng calo để tăng cân trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm cho đến khi cơ thể họ đạt đến mức khỏe mạnh. Trong quá trình này, huyết áp, nhịp tim và nhiệt độ của họ dần dần trở lại mức bình thường. Điều quan trọng là phụ nữ tiếp tục hành kinh (nếu còn trong độ tuổi). Trong quá trình phục hồi, tâm trạng của bệnh nhân được cải thiện, họ phát triển mối quan hệ lành mạnh hơn với thực phẩm và bắt đầu tận hưởng các hoạt động xã hội và các hoạt động khác.

Liệu pháp tâm lý có thể giúp điều trị chứng chán ăn tâm thần như thế nào?

Tâm lý trị liệu cần thiết để phát hiện các nguyên nhân tiềm ẩn của sự sợ hãi ăn uống và tăng cân cũng như giúp các cá nhân vượt qua các vấn đề liên quan đến hình ảnh cơ thể, lòng tự trọng, và chủ nghĩa hoàn hảo. Liệu pháp Hành vi Nhận thức (CBT) được coi là một hình thức trị liệu hiệu quả cho chứng rối loạn ăn uống. Nó giúp các cá nhân nhìn thấy mối liên hệ giữa suy nghĩ, niềm tin và hành vi của họ. CBT cũng liên quan đến việc tái tạo việc dung nạp các thức ăn, một vấn đề nan giải của chán ăn tâm thần. Liệu pháp này giúp bình thường hóa mô hình ăn uống và thúc đẩy các hành vi hỗ trợ tăng cân lành mạnh. CBT có thể làm sáng tỏ các kiểu suy nghĩ lệch lạc cũng như thái độ và niềm tin tiêu cực về thực phẩm và cách ăn uống.

Liệu pháp gia đình cũng được coi là một cách hiệu quả để điều trị chứng chán ăn tâm thần cũng như các chứng rối loạn ăn uống khác. "Phương pháp Maudsley" là một hình thức trị liệu gia đình, trong đó cha mẹ trở thành những tác nhân tích cực hỗ trợ sự hồi phục của con mình. Được phát triển tại Bệnh viện Maudsley ở London vào năm 1985, phương pháp này nhấn mạnh rằng cha mẹ phải bình tĩnh, hỗ trợ và nhất quán trong việc cho trẻ bị rối loạn này ăn trong quá trình phục hồi cân nặng.

Thuốc có thể làm gì cho chứng chán ăn tâm thần?

Vai trò của thuốc trong điều trị rối loạn ăn uống còn hạn chế. Thuốc chống trầm cảm hoặc các loại thuốc tâm thần khác có thể được dùng để điều trị các rối loạn cùng tồn tại, chẳng hạn như trầm cảm hoặc lo lắng. Khi chứng rối loạn ăn uống nghiêm trọng đe dọa đến tính mạng hoặc gây ra các vấn đề nghiêm trọng về tâm lý hoặc hành vi, điều trị nội trú và việc cần thiết.

Cần làm gì khi người thân bị chán ăn tâm thần?

Khi một người bạn hoặc người thân bị biếng ăn tâm lý, chúng ta có thể giúp đỡ họ bằng cách:

• Nói chuyện với họ, nói cho họ hiểu tại sao chúng ta lo lắng. Hãy cho họ thấy rằng bạn đang rất quan tâm và là chỗ dựa đáng tin cậy.

• Khuyến khích họ giãi bày tâm sự, tìm kiếm các tài liệu liên quan đến bệnh, nhưng cần lưu ý cung cấp các tài liệu hợp lý tránh làm người bệnh cảm thấy lo lắng thêm.

• Thúc giục họ đi gặp bác sĩ hoặc nhà tư vấn tâm lý.

Người chán ăn tâm thần luôn khẳng định là họ không cần sự giúp đỡ dù trong thực tế họ rất cần. Việc điều trị càng sớm bao nhiêu sẽ càng giúp bệnh nhân mau chóng hồi phục sức khỏe trở lại.