Nhận thức linh hoạt - Kỹ năng quan trọng trong thời đại dịch

Hãy bắt đầu bằng một ví dụ đơn giản, chúng ta đã quen với cuộc sống bình thường, bạn có thể đi làm, đi du lịch, hẹn hò với bạn bè ở khắp nơi, làm tất cả những gì bạn muốn. Rồi tới một ngày, đại dịch quay trở lại, mọi hoạt động xã hội sẽ bị hạn chế, con bạn không thể đến trường, hoạt động kinh doanh ngưng trệ, thậm chí cả những nguy cơ xấu ảnh hưởng tới sức khỏe... bạn sẽ phản ứng như thế nào?

Về mặt nhận thức, bộ não bạn sẽ phải nhanh chóng chuyển từ cuộc sống bình thường sang giãn cách xã hội, làm quen với “bình thường mới”, sẽ xảy ra 2 trường hợp khi chuyển trạng thái một cách đột ngột như vậy: hoặc nhanh chóng hoặc khó khăn để tiếp nhận và chuyển đổi.

Vậy Nhận Thức Linh Hoạt Là Gì?

Tính linh hoạt trong nhận thức là khả năng điều chỉnh suy nghĩ của một người từ tình huống cũ sang tình huống mới cũng như khả năng vượt qua các phản ứng hoặc suy nghĩ đã trở thành thói quen và thích ứng với các tình huống mới. Như vậy, nếu một người có thể vượt qua những niềm tin hoặc thói quen đã có trước đây (khi nó được yêu cầu cho những tình huống mới) thì họ sẽ được coi là linh hoạt về mặt nhận thức. Cuối cùng, khả năng xem xét đồng thời hai khía cạnh của một đối tượng, ý tưởng hoặc tình huống tại một thời điểm đề cập đến tính linh hoạt trong nhận thức. 

Nhận thức linh hoạt là một trong những kỹ năng giúp bạn thích nghi nhanh trong cuộc sống hằng ngày, mối quan hệ xã hội, đối phó với những tình huống xảy ra bất ngờ và là một trong những kĩ năng vô cùng quan trọng trong thời đại dịch bệnh làm đảo lộn thế giới và công nghệ đang thay đổi nhanh chóng.

Sự linh hoạt về nhận thức có thể thay đổi trong suốt cuộc đời của một cá nhân.

Lợi Ích Của Sự Linh Hoạt Trong Nhận Thức

Sự linh hoạt về nhận thức có liên quan đến khả năng phục hồi căng thẳng tốt hơn

Những người có nhận thức linh hoạt tốt có xu hướng đối mặt và phục hồi sau những thử thách tương đối tốt.

Tính linh hoạt về nhận thức là một khía cạnh của chức năng điều hành

Chức năng điều hành đề cập đến khả năng kiểm soát hành vi của chúng ta bằng bộ não của mình — thông qua lập kế hoạch, giải quyết vấn đề, ức chế xung động, tập trung chú ý và các hành vi tự điều chỉnh khác.

Với chức năng điều hành mạnh mẽ, một người có khả năng đạt được mục tiêu tốt hơn. Họ có thể tìm ra những gì họ muốn làm, lập kế hoạch cách thực hiện và chuyển hướng tập trung và hành động cần thiết để hoàn thành công việc.

Sự linh hoạt về nhận thức giúp duy trì cuộc sống lành mạnh 

Trong một nghiên cứu, sự linh hoạt trong nhận thức có liên quan đến việc ăn nhiều trái cây và rau hơn, trong khi trong một nghiên cứu khác, nó có liên quan đến việc tuân thủ tốt hơn các mục tiêu về chế độ ăn uống.

Tóm lại, có vẻ như những người có nhận thức linh hoạt tốt không chỉ cảm nhận các sự kiện căng thẳng ít gây căng thẳng hơn mà họ còn có khả năng tuân thủ các thói quen “lành mạnh” tốt hơn.

Người có nhận thức linh hoạt có chỉ số EQ cao

Linh hoạt về mặt nhận thức cho phép bạn nhìn ra các quan điểm khác nhau với sự đồng cảm và thấu hiểu cảm xúc, đây là một kỹ năng đặc biệt quan trọng trong xã hội đa dạng ngày nay.

Cải Thiện Tính Linh Hoạt Trong Nhận Thức

Có một số tình trạng nhất định, như rối loạn thiếu tập trung, tự kỷ, nghiện ngập và các rối loạn hệ thần kinh trung ương khác, có liên quan đến chức năng điều hành bị suy giảm… sẽ ảnh hưởng tới tính linh hoạt trong nhận thức.

Để xây dựng và nuôi dưỡng kỹ năng đối mặt thay đổi, kĩ năng nhận thức linh hoạt - chúng ta trước hết cần tập chấp nhận bất cứ điều gì đang diễn ra trong thực tại. Bạn có thể thực hành điều này bất cứ lúc nào, như lúc đang phải đứng xếp hàng đợi tính tiền tại siêu thị, hay khi đang bị kẹt giao thông lúc giờ tan tầm...

Tìm kiếm cơ hội để xây dựng tính linh hoạt trong nhận thức

Ngay cả những điều chỉnh tinh tế đối với các thói quen nhỏ trong cuộc sống của chúng ta, tưởng chừng như vô lý, cũng có thể giúp kéo giãn nhẹ một bộ não cứng nhắc về mặt nhận thức.

Một số ví dụ về các chỉnh sửa mà bạn có thể thực hiện đối với thói quen hàng ngày của mình:

- Đi một con đường khác đến nơi làm việc.

- Thay đổi thực đơn liên tục trong một tuần.

- Xáo trộn thứ tự làm việc như đọc email trước khi lên kế hoạch.

Điểm mấu chốt ở đây là chúng ta không cần phải phá dỡ toàn bộ ngôi nhà để tăng tính linh hoạt trong nhận thức, đôi khi việc di chuyển xung quanh đồ đạc cũng đủ giúp chúng ta nghĩ khác.

Gặp gỡ những người khác nhau

Ý tưởng thứ hai cũng không yêu cầu thay đổi mạnh mẽ.

Trò chuyện với những người mới giúp mở rộng tầm nhìn và buộc chúng ta phải xem xét các vấn đề và tình huống theo cách khác nhau. Chưa kể, tăng cường tiếp xúc xã hội có liên quan đến kết quả sức khỏe lâu dài tốt hơn.

Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Quốc tế về Quan hệ giữa các nền văn hóa dường như chứng minh điều này. Những người tham gia tiếp xúc nhiều hơn với các nền tảng văn hóa khác nhau chứng tỏ khả năng lý luận đạo đức và nhận thức linh hoạt hơn.

Việc triển khai ý tưởng này trên thực tế có thể đơn giản như liên hệ trò chuyện với đồng nghiệp mà bạn không thường xuyên trò chuyện, gọi điện cho một thành viên ở xa trong gia đình hoặc một người bạn cũ, tham gia câu lạc bộ hoặc bắt chuyện với một người lạ. 

Tham gia những khám phá mới

Sự mới mẻ là “thức ăn” nuôi dưỡng trí óc sáng tạo, và khoa học đã chứng minh điều đó.

Hãy tham gia các dự án công việc mới phát triển một bộ kỹ năng hoàn toàn mới. Đi du lịch đến những nơi mới. Hãy tập cảm nhận những mùi vị mới và âm thanh mới. Đừng giới hạn bản thân.

Rèn luyện tinh thần lạc quan và lòng biết ơn

Một số nghiên cứu cho thấy rằng cảm xúc tích cực — cụ thể là sự lạc quan và lòng biết ơn — có thể cải thiện tính linh hoạt trong nhận thức.

Bạn có thể viết nhật ký về lòng biết ơn, viết ra 3-5 điều họ biết ơn mỗi ngày. Hãy tận hưởng từng giây phút quý giá, kể cả khó khăn bởi giữa đại dịch chúng ta không hề biết những gì sẽ thay đổi.

Bên cạnh đó, thiền cũng là một cách để đón nhận những thay đổi. Khi chúng ta thực sự hiện diện, chú tâm và chấp nhận hiện tại, chúng ta sẽ hiểu rằng những thay đổi từ nhỏ, đến bé, dù nhìn được hay không nhìn được, vẫn đang diễn ra từng giây từng phút - trong chính cơ thể mình, trong cây mình trồng trong phòng, trên bầu trời, trên đường phố… vì đó là dòng chảy của cuộc sống. Trên dòng chảy này, nếu nhìn gần, có thể thấy một số thay đổi rất lớn và thậm chí không vừa ý và có lợi cho mình, nhưng khi nhìn xa ra cả dòng chảy lớn của sự sống trên trái đất, của vũ trụ, thì nó lại vô cùng nhỏ bé và bớt tính chất “tốt” hay “xấu” hơn của cá nhân mình hơn, để đơn thuần chỉ còn là một “hiện tượng” của sự sống.

Đây là hướng dẫn Thiền để đón nhận mọi thay đổi từ Her app - The Good Life.

Thử thách với hiệu ứng Goldilocks

Chúng ta cũng có thể xây dựng tính linh hoạt trong nhận thức thông qua thực hành có chủ ý.

Thứ gì quá dễ dàng đạt được sẽ gây nhàm chán, nhưng những thứ quá khó khăn lại dễ gây nản chí. Vì vậy, thứ gì vừa sức và cần nỗ lực để chiến thắng sẽ mang đến cho chúng ta sự vui sướng khi có thể đạt được mục tiêu và vượt qua chính mình.

Đó chính là tác dụng của hiệu ứng Goldilocks, hiệu ứng này cho rằng con người đạt đỉnh cảm xúc (sung sướng, hưng phấn) tột độ khi chúng ta làm việc đúng ở ranh giới của độ khó, không quá khó, không quá dễ.

Goldilocks không chỉ là nền tảng của sự cải tiến liên tục, mà còn là động lực thúc đẩy sự linh hoạt hơn về nhận thức. Kết quả: chúng ta nên tìm kiếm điểm thỏa mãn này ở bất cứ đâu có thể trong công việc hàng ngày của mình.

Sự quen thuộc không ngừng là kẻ thù của sự linh hoạt trong nhận thức, và sự mới lạ là bạn của nó.

Từ sự tinh tế thay đổi thói quen hàng ngày của chúng ta để khám phá những điều chúng ta chưa từng biết, biến cuộc sống tưởng chừng nhàm chán thành một cuộc phiêu lưu. Và cuộc phiêu lưu đó không chỉ giúp phá vỡ sự hạn chế về nhận thức mà còn giúp chúng ta sống một cuộc đời ý nghĩa hơn.