Giúp đỡ người có ý định tự tử

Đối với những người chưa từng trầm cảm và tuyệt vọng muốn tự tử, thật khó hiểu điều gì khiến nhiều người tự kết liễu cuộc sống của mình. Nhưng một người tự tử đau đớn đến mức họ không thể thấy lựa chọn nào khác.

Tự tử là một nỗ lực tuyệt vọng để thoát khỏi đau khổ đã trở nên không thể chịu đựng được. Người muốn tự tử dường như bị che mắt bởi cảm giác đau đớn hoặc chán ghét bản thân, tuyệt vọng và cô lập, họ có thể đã ước tìm ra một giải pháp thay thế nhưng không thể thấy bất kỳ cách nào để giải thoát ngoại trừ cái chết.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trên thế giới có khoảng 800.000 người chết vì tự tử mỗi năm (tương đương cứ 40 giây lại có một người chết do tự tử). Số liệu thống kê năm 2014 cho thấy, tự tử là nguyên nhân thứ hai gây tử vong cho thanh thiếu niên 10 - 24 tuổi. Tại Việt Nam, thực trạng tự tử ngày càng trẻ hóa và có dấu hiệu gia tăng, trên thực tế con số có thể nhiều hơn so với số liệu thống kê.

Những quan niệm sai lầm phổ biến về tự tử

Tự tử vốn là một vấn đề khá nhạy cảm nên chúng ta thường ít chia sẻ và tìm hiểu kỹ càng, bởi vậy rất nhiều người có những hiểu lầm nghiêm trọng về động cơ hoặc trạng thái tâm trí của bạn bè hoặc thành viên gia đình họ. Đừng để những lầm tưởng phổ biến này cản trở việc giúp đỡ người mà bạn quan tâm.

Lầm tưởng: Những người có ý định tự tử đang cố gắng thu hút sự chú ý

Sự thật: Sự thật đau đớn là những người tự làm hại bản thân thường tự làm tổn thương bản thân một cách bí mật. Họ không cố gắng thao túng người khác hoặc thu hút sự chú ý vào bản thân. Trên thực tế, sự xấu hổ và sợ hãi có thể khiến bạn rất khó tiến tới và yêu cầu sự giúp đỡ.

Lầm tưởng: Những người nói về tự tử sẽ không thực sự làm điều đó

Sự thật: Hầu hết tất cả những người cố gắng tự tử đều đã đưa ra một số manh mối hoặc cảnh báo. Đừng bỏ qua ngay cả những đề cập gián tiếp đến cái chết hoặc tự tử. Những câu như “Bạn sẽ rất tiếc khi tôi ra đi”, “Tôi không thể tìm thấy lối thoát nào” - bất kể bạn nói một cách ngẫu nhiên hay đùa cợt - có thể cho thấy cảm giác tự tử nghiêm trọng.

Lầm tưởng: Bất cứ ai cố gắng tự sát đều bị điên

Sự thật: Đúng là nhiều người tự làm hại bản thân bị lo lắng, trầm cảm, rối loạn ăn uống hoặc chấn thương trước đó — giống như hàng triệu người khác trong xã hội nói chung. Nhưng hầu hết những người tự tử không bị tâm thần hoặc mất trí. Họ buồn bã, đau buồn, chán nản hoặc tuyệt vọng, nhưng sự đau khổ tột cùng và đau đớn về cảm xúc không nhất thiết là dấu hiệu của bệnh tâm thần.

Lầm tưởng: Nếu ai đó quyết tâm tự sát, sẽ không có gì có thể ngăn cản họ

Sự thật: Ngay cả một người trầm cảm nặng cũng có cảm xúc lẫn lộn về cái chết, dao động giữa 2 thái cực ‘muốn sống’ và ‘muốn chết’. Thay vì muốn chết, họ chỉ muốn nỗi đau chấm dứt — và sự thôi thúc muốn kết thúc cuộc sống của họ không kéo dài mãi mãi.

Lầm tưởng: Những người chết do tự tử đã không cố gắng tìm kiếm sự giúp đỡ

Sự thật: Nhiều người cố gắng tìm sự giúp đỡ trước khi có ý định tự tử. Trên thực tế, các nghiên cứu chỉ ra rằng hơn 50% người tự tử đã tìm kiếm sự trợ giúp y tế trong sáu tháng trước khi họ qua đời.

Dấu hiệu cảnh báo tự tử

Hầu hết những người nung nấu mong muốn tự tử đều đưa ra các dấu hiệu cảnh báo hoặc tín hiệu về ý định của họ. Bạn có thể đóng một vai trò trong việc ngăn chặn cái kết đáng buồn bằng cách nhận ra những dấu hiệu cảnh báo này và biết cách ứng phó nếu bạn phát hiện ra chúng:

Nói về cái chết - Bất kỳ cuộc nói chuyện nào về việc tự tử, cái chết hoặc tự làm hại bản thân, chẳng hạn như “Tôi ước mình đã không được sinh ra”, “Nếu tôi gặp lại bạn…” và “Tôi thà chết còn hơn”. Tuy nhiên, không phải tất cả những ai đang có ý định tự tử đều sẽ nói như vậy.

Thay đổi tâm trạng đột ngột - Cảm giác bình tĩnh và hạnh phúc đột ngột sau một thời gian dài vô cùng chán nản có thể là dấu hiệu đáng chú ý.

Mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày - Họ bỏ bê việc chăm sóc bản thân, ngoại hình hoặc có những thay đổi lớn trong thói quen ăn uống hoặc ngủ nghỉ.

Thu xếp những thứ còn lại - Cho đi tài sản quý giá hoặc thu xếp công việc, gia đình khi không có lời giải thích hợp lý nào khác cho việc này.

Tìm kiếm các phương tiện gây chết người - Tìm cách tiếp cận với súng, thuốc, dao hoặc các đồ vật khác có thể được sử dụng để cố gắng tự sát.

Đang ở trong tình trạng tuyệt vọng sâu sắc: Người đó nói về cảm giác bất lực tuyệt vọng, không có lý do để sống, trở thành gánh nặng cho người khác, cảm thấy bị mắc kẹt hoặc bị đau đớn về mặt tinh thần. Không có hy vọng cho tương lai, họ tin rằng mọi thứ sẽ không bao giờ tốt hơn hoặc thay đổi - Không có lối thoát.

Tự cô lập bản thân - Người đó chọn ở một mình và tránh bạn bè hoặc các hoạt động xã hội.

Tự ghê tởm, căm ghét bản thân - Cảm giác vô giá trị, tội lỗi, xấu hổ và tự hận bản thân. Cảm thấy như một gánh nặng ("Mọi người sẽ tốt hơn nếu không có tôi").

Chào tạm biệt - Những chuyến thăm hoặc cuộc gọi bất thường hoặc đột xuất cho gia đình và bạn bè. Chào tạm biệt mọi người như thể họ sẽ không gặp lại.

Hành vi tự hủy hoại bản thân - Sử dụng rượu hoặc ma túy, lái xe ẩu, quan hệ tình dục không an toàn. 

Ai có nguy cơ tự tử?

Bất kỳ ai cũng có thể có cảm giác muốn tự sát, bất kể xuất thân hoặc hoàn cảnh của họ trong cuộc sống. Cảm giác muốn tự sát có rất nhiều nguyên nhân có thể xảy ra. Chúng có thể là triệu chứng của một vấn đề sức khỏe tâm thần hiện có hoặc giai đoạn đau khổ về tinh thần, hoặc đôi khi là tác dụng phụ của thuốc điều trị tâm thần hoặc thuốc khác. Mọi người cũng có thể trải qua cảm giác tự tử vì những biến cố đau thương trong cuộc sống. 

Một số người có thể giải thích được lý do tại sao họ cảm thấy muốn tự tử, nhưng trong những trường hợp khác, có thể không có lý do rõ ràng hoặc họ không thể nói về những gì họ đang cảm thấy hoặc trải qua.

Các nghiên cứu cho thấy một số nhóm có tỷ lệ tự tử cao hơn những nhóm khác:

- Người đã từng cố gắng tự tử trước đây - nếu ai đó trước đây đã cố gắng kết liễu cuộc sống của họ, thì có nhiều khả năng họ sẽ cố gắng làm như vậy một lần nữa trong tương lai.

- Người đã từng tự làm hại mình trong quá khứ - tự làm hại bản thân không giống như cảm giác muốn tự tử, nhưng số liệu thống kê cho thấy ai đó đã tự làm hại bản thân cũng sẽ có nhiều nguy cơ tự tử hơn.

- Người đã mất một người thân do tự tử.

- Người có vấn đề về sức khỏe, đặc biệt nếu mắc mãn tính hoặc tàn tật nghiêm trọng. Hoặc họ mắc một hay nhiều rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt, nghiện rượu...

- Người gặp khủng hoảng công việc hoặc tiền bạc.

- Người có tiền sử chấn thương hoặc lạm dụng.

- Người bị cô lập xã hội, thường xảy ra những nhóm người bị phân biệt, kỳ thị, bao gồm: những người tị nạn, dân tộc thiểu số, những người thuộc cộng đồng LGBT+ và kể cả tù nhân.

- Người sử dụng thuốc chống trầm cảm.

Một người càng có nhiều yếu tố nguy cơ thì càng có nhiều khả năng họ có ý định tự tử. Nếu ai đó muốn tự tử, cảm xúc của họ có thể trở nên mãnh liệt hơn nếu họ uống rượu, sử dụng ma túy hoặc có vấn đề về giấc ngủ.

Giúp đỡ người có ý định tự tử

Hãy lên tiếng nếu bạn nhận thấy các dấu hiệu cảnh báo

Nếu bạn phát hiện ra những dấu hiệu cảnh báo tự tử ở người mà bạn quan tâm, bạn có thể tự hỏi liệu có nên nói bất cứ điều gì hay không. Nếu bạn sai thì sao? Nếu người đó tức giận thì sao? Trong những tình huống như vậy, việc cảm thấy không thoải mái hoặc sợ hãi là điều đương nhiên. Nhưng điều quan trọng nhất là người có y định tự tử cần được giúp đỡ ngay lập tức. Đúng, càng sớm càng tốt.

Nói chuyện với một người bạn hoặc thành viên gia đình về những suy nghĩ và cảm xúc muốn tự tử của họ có thể là điều cực kỳ khó khăn đối với bất kỳ ai. Nhưng nếu bạn không chắc liệu ai đó có đang tự tử hay không, thì cách tốt nhất để tìm hiểu là hỏi. Đây cũng là cơ hội để người đó bày tỏ cảm xúc của mình, biết đâu có thể giúp giảm bớt sự cô đơn và cảm giác tiêu cực bị dồn nén, đồng thời có thể ngăn chặn ý định tự tử.

Khi nói chuyện với một người tự tử, hãy:

- Là chính mình. Hãy cho người ấy biết bạn quan tâm và sẵn sàng giúp đỡ họ, rằng họ không hề đơn độc.

- Hãy để bạn bè hoặc người thân yêu của bạn trút bầu tâm sự và trút bỏ cảm xúc của họ. Cho dù cuộc trò chuyện có vẻ tiêu cực như thế nào, thực tế rằng khi họ chịu chia sẻ với bạn thì đó đã là một dấu hiệu tích cực.

- Hãy thông cảm và không phán xét. Nhiều người cảm thấy rất khó để nói về cảm giác muốn tự tử - điều này có thể là do họ lo lắng về cách người khác sẽ phản ứng hoặc vì họ không thể tìm thấy từ ngữ. Họ có thể che giấu cảm giác của mình và thuyết phục bạn bè hoặc gia đình rằng họ đang đối phó. Hãy tôn trọng và thừa nhận cảm xúc của người ấy. Chỉ cần bạn thể hiện sự thiếu tôn trọng cảm giác của người đó có thể ngừng giao tiếp và bạn sẽ càng khó tiếp cận hơn.

Nhưng lưu ý:

- Đừng tranh luận với người muốn tự sát, “thuyết trình" về giá trị của cuộc sống hoặc cho rằng tự tử là sai. Tránh nói những câu như: “Rồi sẽ qua thôi, mọi chuyện không tệ đến mức ấy đâu”, “Việc bạn tự tử sẽ khiến gia đình bạn bị tổn thương” hoặc “Hãy thoát khỏi nó”.

- Đừng hứa giữ bí mật về mong muốn tự tử của ai đó. Hãy giải thích rằng bạn có thể không giữ được lời hứa như vậy bởi tính mạng, sự an toàn của người đó mới là điều quan trọng nhất.

Phản ứng nhanh khi gặp khủng hoảng

Nếu gặp trường hợp thấy một ai đó đang cố thực hiện hành vi tử tử tự tử, đầu tiên phải đánh giá mối nguy hiểm trước mắt mà người đó đang gặp phải. Sau đó:

- Loại bỏ các vật dụng nguy hiểm xung quanh người đó, nếu có thể. 

- Không để người đó một mình.

- Gọi 115/113 hay số điện thoại khẩn cấp tại địa phương ngay lập tức. Hoặc, nếu có thể đảm bảo kiểm soát được mọi thứ một cách an toàn, hãy tự mình đưa người đó đến phòng cấp cứu ở bệnh viện gần nhất.

- Gọi đường dây xử lý khủng hoảng để được tư vấn.

Chăm sóc sau nỗ lực tự tử

Thật không may, việc phục hồi sau một nỗ lực tự sát có thể là một thử thách cả về thể chất và tinh thần. Khi phát hiện và cứu sống một người tự tử, không có nghĩa người đó đã thoát chết. Vấn đề chỉ được giải quyết khi họ được trợ giúp về mặt tâm lý, giúp nhận biết giá trị và yêu thương bản thân cũng như tạo dựng niềm tin và hy vọng sống tích cực.

Đây là cách bạn có thể giúp một ai đó sau nỗ lực tự tử

- Hãy chắc chắn rằng bản thân được an toàn.

- Hãy chấp nhận con người của họ và luôn cho họ biết bạn quan tâm cũng như luôn sẵn sàng giúp đỡ.

- Hãy tiếp tục trò chuyện với họ và đừng tránh nói về việc tự tử hoặc những điều khó khăn trong cuộc sống của họ (nhưng hãy đảm bảo rằng đây không phải là điều duy nhất bạn nói với họ). Từ khóa luôn là ''lắng nghe chân thành" và "không phán xét".

- Khuyến khích thay đổi lối sống để khôi phục lại sự cân bằng, như chế độ ăn uống lành mạnh, ngủ nhiều và ra nắng hoặc hòa mình vào thiên nhiên ít nhất 30 phút mỗi ngày. Tập thể dục cũng cực kỳ quan trọng vì nó giải phóng endorphin, giảm căng thẳng và thúc đẩy cảm xúc hạnh phúc.

- Lập kế hoạch an toàn. Giúp người đó phát triển một loạt các bước có thể thay đổi khủng hoảng tự tử. Bắt đầu từ việc xác định bất kỳ tác nhân nào có thể dẫn đến khủng hoảng tự tử, chẳng hạn như bệnh lý về tâ thàn, chất kích thích hoặc căng thẳng từ các mối quan hệ. Trong trường hợp mất kiểm soát, cần số điện thoại liên hệ của bác sĩ hoặc nhà trị, cũng như bạn bè và thành viên gia đình, những người sẽ giúp đỡ trong trường hợp khẩn cấp.

Nếu họ chưa có một kế hoạch an toàn, hãy hỏi họ xem họ có cảm thấy thoải mái khi làm việc với bạn để tạo một kế hoạch an toàn hay không. Điều quan trọng là cả bạn (cũng như bất kỳ ai khác hỗ trợ họ) phải biết phải làm gì và đi đâu nếu họ lại tự tử.

- Tiếp tục hỗ trợ trong suốt chặng đường dài. Ngay cả khi cuộc khủng hoảng tự tử ngay lập tức đã qua đi, hãy giữ liên lạc với người đó, kiểm tra hoặc ghé thăm định kỳ. Sự hỗ trợ của bạn là rất quan trọng để đảm bảo bạn bè hoặc người thân của bạn vẫn trên đà phục hồi.

Bạn có thể cần chuẩn bị tinh thần để có những cuộc trò chuyện khó khăn về những gì đang diễn ra trong cuộc sống của họ và cảm giác của họ.

- Giúp họ cảm thấy có hy vọng về những điều tốt đẹp hơn - xác định những điều tích cực trong cuộc sống. Đồng hành làm những việc họ thích, duy trì hoạt động thể chất và kết nối với những người khác.

- Nếu họ không muốn nói chuyện với bạn, hãy nhờ những người khác mà cả hai bạn đều tin tưởng hỗ trợ họ - bạn bè, gia đình...

- Giúp họ tiếp cận sự trợ giúp chuyên nghiệp, chẳng hạn như bác sĩ hoặc chuyên gia tư vấn.

Điều quan trọng là phải "lôi kéo" những người khác cùng hỗ trợ - đừng cố gắng tự mình làm mọi việc.

Tự chăm sóc

Chứng kiến ​​cảnh người thân hoặc bạn bè phải đối mặt với những suy nghĩ về việc kết liễu cuộc đời của chính mình có thể khơi dậy nhiều cảm xúc khó tả. Khi bạn đang giúp một người tự tử, đừng quên chăm sóc bản thân.

- Đảm bảo bạn ngủ đủ giấc, ăn uống hợp lý và tập thể dục.

- Tìm một người mà bạn tin tưởng — bạn bè, thành viên gia đình hoặc cố vấn — để nói chuyện về cảm xúc của bạn và nhận được sự hỗ trợ.

Và đừng quên rằng, dù sự can thiệp của bạn có thể giúp người ai đó an toàn, nhưng đừng đổ lỗi cho bản thân nếu sự việc không như mong muốn. Bởi đôi khi, chúng ta không thể kiểm soát hết tất cả mọi thứ.

*Bài viết được tổng hợp từ các tổ chức uy tín về sức khỏe nói chung và sức khỏe tâm thần nói riêng như Help Guide, Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh Quốc, Mayo clinic...