Bạn thuộc kiểu gắn bó nào trong tình yêu?

Bạn đã bao giờ nhận thấy rằng bạn thường suy nghĩ và hành động theo những cách nhất định trong các mối quan hệ lãng mạn chưa? Như việc bạn luôn cảm thấy phụ thuộc vào người mình yêu? Hay bạn luôn có xu hướng né tránh những mối quan hệ ràng buộc lâu dài?

Điều này có thể được giải thích bằng học thuyết gắn bó (attachment theory).

Học thuyết gắn bó là gì?

Học thuyết gắn bó do bác sĩ tâm thần người Anh John Bowlby và nhà tâm lý học người Mỹ Mary Ainsworth khởi xướng, xuất phát từ một thí nghiệm năm 1969 có tên là Strange Situation (Tình huống kỳ lạ). Thí nghiệm này theo dõi trẻ sơ sinh và cha mẹ đẻ từ đó xác định được những trải nghiệm đó khi còn nhỏ có thể ảnh hưởng đến cách trẻ liên hệ với người khác trong cuộc sống trưởng thành của mình.

Năm thập kỷ nghiên cứu cho thấy mối quan hệ tình cảm ban đầu của bạn với người chịu trách nhiệm nhiều nhất cho sức khỏe của bạn — thường là cha mẹ ruột — có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của các mối quan hệ lãng mạn trong tương lai của bạn. Những đứa trẻ có người chăm sóc đáng tin cậy, được an ủi và dành sự quan tâm tận tụy có xu hướng có mối quan hệ ổn định hơn sau này. Trẻ sơ sinh có người chăm sóc ít quan tâm hơn có nhiều khả năng gặp nhiều khó khăn hơn trong việc hình thành các mối quan hệ lành mạnh khi trưởng thành.

Trẻ sơ sinh có kiểu gắn bó không an toàn thường gặp khó khăn trong việc hiểu cảm xúc của chính mình và cảm xúc của người khác, hạn chế khả năng xây dựng hoặc duy trì các mối quan hệ ổn định khi lớn lên. Là người trưởng thành có kiểu gắn bó không an toàn, bạn có thể thấy khó kết nối với người khác, tránh xa sự thân mật hoặc quá bám dính, sợ hãi hoặc lo lắng trong một mối quan hệ. 

Các kiểu gắn bó phát triển từ sớm trong cuộc sống và thường ổn định theo thời gian. Tuy nhiên, những môi trường, trải nghiệm xảy ra giữa thời thơ ấu và tuổi trưởng thành cũng có thể tác động và định hình các mối quan hệ của bạn. Điều này có nghĩa là bạn có thể phát triển nhận thức về bản thân để thay đổi thành dạng gắn bó an toàn hơn.

Bạn thuộc kiểu gắn bó nào trong tình yêu?

Các nhà nghiên cứu đã chia ra 4 kiểu gắn bó: Gắn bó an toàn, gắn bó lo âu, gắn bó né tránh, gắn bó lo âu - tránh né. Trong đó, 3 kiểu gắn bó là né tránh, lo âu và lo âu - tránh né được coi là phong cách gắn bó không an toàn

1. Gắn bó an toàn

Thấu cảm và có khả năng thiết lập ranh giới phù hợp, những người có phong cách gắn bó an toàn có xu hướng cảm thấy an toàn, ổn định và hài lòng hơn trong các mối quan hệ gần gũi của họ.

Có phong cách gắn bó an toàn không có nghĩa là bạn hoàn hảo hoặc bạn không gặp phải các vấn đề về mối quan hệ. Nhưng bạn có thể cảm thấy đủ an toàn để chịu trách nhiệm cho những sai lầm và thất bại của chính mình, và sẵn sàng tìm kiếm sự giúp đỡ và hỗ trợ khi bạn cần.

Dấu hiệu của người có kiểu gắn bó an toàn:

• Bạn đánh giá cao giá trị bản thân và bạn có thể là chính mình trong một mối quan hệ thân mật. Bạn thoải mái thể hiện cảm xúc, hy vọng và nhu cầu của mình.

• Bạn thấy hài lòng khi ở bên người khác, biết tìm kiếm sự hỗ trợ và an ủi từ đối tác của mình, nhưng không quá lo lắng khi hai bạn xa nhau.

• Bạn cũng vui khi người ấy dựa vào bạn để được hỗ trợ.

• Bạn có thể duy trì sự cân bằng cảm xúc của mình và tìm kiếm những cách lành mạnh để quản lý xung đột trong một mối quan hệ thân thiết.

• Khi đối mặt với sự thất vọng, thất bại và bất hạnh trong các mối quan hệ cũng như các khía cạnh khác trong cuộc sống, bạn đủ khả năng phục hồi để vượt qua.

2. Kiểu gắn bó lo âu

Kiểu gắn bó lo âu là một kiểu gắn bó không an toàn được đánh dấu bằng nỗi sợ bị bỏ rơi sâu sắc. Những người có kiểu gắn bó lo lắng có xu hướng khao khát sự gần gũi về mặt tình cảm nhưng bất an về mối quan hệ của họ, thường lo lắng rằng đối tác sẽ rời xa họ và do đó luôn khao khát sự xác nhận.

Dấu hiệu của người có kiểu gắn bó lo âu:

• Bạn luôn muốn có một mối quan hệ và khao khát cảm giác gần gũi và thân mật, nhưng bạn đấu tranh để cảm thấy rằng mình có thể tin tưởng hoặc hoàn toàn dựa vào người kia.

• Việc ở trong một mối quan hệ thân mật có xu hướng chiếm lấy cuộc sống của bạn và bạn trở nên quá ám ảnh với người kia.

• Bạn có thể thấy khó khăn trong việc tuân thủ ranh giới, coi khoảng cách giữa hai bạn là mối đe dọa, gây ra sự hoảng sợ, tức giận hoặc sợ rằng đối tác của bạn không còn muốn bạn nữa.

• Nhạy cảm với lời chỉ trích. Phần lớn cảm giác về lòng tự trọng của bạn phụ thuộc vào cách bạn cảm thấy mình đang được đối xử trong mối quan hệ và bạn có xu hướng phản ứng thái quá với bất kỳ mối đe dọa nào được nhận thấy đối với mối quan hệ.

• Bạn cảm thấy lo lắng hoặc ghen tuông khi xa đối tác của mình và có thể sử dụng cảm giác tội lỗi, hành vi kiểm soát hoặc các chiến thuật thao túng khác để giữ họ ở gần.

• Bạn cần sự trấn an liên tục và rất nhiều sự chú ý từ đối tác của mình.

3. Gắn bó né tránh

Người lớn có phong cách gắn bó né tránh chính là sự đối lập với những người gắn bó lo âu. Thay vì khao khát sự thân mật, họ rất cảnh giác với sự gần gũi đến mức cố gắng tránh kết nối tình cảm với người khác và gặp khó khăn trong việc gần gũi với người khác hoặc tin tưởng người khác trong các mối quan hệ, vì cuối cùng họ không tin rằng nhu cầu của họ có thể được đáp ứng trong một mối quan hệ.

Trong các mối quan hệ, những người né tránh thường duy trì khoảng cách nhất định với đối tác của họ hoặc phần lớn không sẵn sàng về mặt tình cảm. Họ thậm chí có thể thấy các mối quan hệ ngột ngạt và tránh họ hoàn toàn, thích độc lập và tự lực cánh sinh.

Dấu hiệu của người có kiểu gắn bó né tránh:

• Bạn là người độc lập, hài lòng với việc chăm sóc bản thân và không cảm thấy mình cần người khác.

• Càng có người cố gắng đến gần bạn hoặc đối phương càng trở nên cần bạn, bạn càng có xu hướng “rút lui”.

• Bạn không thoải mái với cảm xúc của mình và đối phương nghĩ rằng bạn xa cách và khép kín, cứng nhắc và không khoan dung. Đổi lại, bạn cáo buộc họ là quá cần và phụ thuộc vào bạn.

• Bạn có xu hướng coi nhẹ hoặc bỏ qua cảm xúc của người kia, giữ bí mật với họ và thậm chí có ý muốn chấm dứt mối quan hệ để lấy lại cảm giác tự do.

• Bạn có thể thích những mối quan hệ thoáng qua, bình thường hơn là những mối quan hệ thân mật lâu dài hoặc bạn tìm kiếm những đối tác cũng độc lập như vậy, những người sẽ giữ khoảng cách về mặt tình cảm.

Mặc dù bạn có thể nghĩ rằng mình không cần những mối quan hệ gần gũi hoặc thân mật, nhưng sự thật là tất cả chúng ta đều cần. Con người được lập trình để kết nối và sâu thẳm bên trong, ngay cả những người có phong cách gắn bó né tránh cũng muốn có một mối quan hệ gần gũi có ý nghĩa, nếu họ có thể vượt qua nỗi sợ sâu sắc về sự thân mật của mình.

4. Gắn bó lo âu - né tránh

Kiểu gắn bó mất phương hướng, còn được gọi là phong cách gắn bó lo âu - tránh né, bắt nguồn từ nỗi sợ hãi dữ dội, thường là kết quả của chấn thương thời thơ ấu, sự bỏ bê hoặc lạm dụng. Người trưởng thành có phong cách gắn bó không an toàn này có xu hướng cảm thấy họ không xứng đáng được yêu thương hoặc gần gũi trong một mối quan hệ.

Nếu bạn có kiểu gắn bó lo âu - tránh né, có thể bạn chưa bao giờ học cách tự xoa dịu cảm xúc của mình, vì vậy cả các mối quan hệ và thế giới xung quanh bạn đều có thể khiến bạn cảm thấy sợ hãi và không an toàn. Nếu bạn từng bị lạm dụng khi còn nhỏ, bạn có thể cố gắng sao chép lại những kiểu hành vi lạm dụng tương tự khi trưởng thành.

Dấu hiệu của người có kiểu gắn bó lo âu - né tránh:

• Bạn không có khả năng điều chỉnh cảm xúc

• Bạn có thể thấy các mối quan hệ thân mật thật khó hiểu và bất an, thường dao động giữa các thái cực tránh né và lo lắng.

• Bạn có thể vô cảm với đối phương, kiểm soát và không tin tưởng, điều này có thể dẫn đến hành vi bùng nổ hoặc thậm chí là lạm dụng. Và bạn có thể khắt khe với bản thân như bạn đối xử với người khác.

• Bạn có thể thể hiện các kiểu hành vi tiêu cực và chống đối xã hội.

• Người khác có thể tuyệt vọng vì bạn từ chối chịu trách nhiệm về hành động của mình.

• Bạn có thể vừa khao khát sự an toàn của một mối quan hệ thân mật, có ý nghĩa, nhưng bạn cũng cảm thấy không xứng đáng với tình yêu và sợ bị tổn thương một lần nữa.

• Tuổi thơ của bạn có thể bị định hình bởi sự lạm dụng, bỏ bê hoặc chấn thương.

Làm thế nào để chuyển sang phong cách gắn bó an toàn hơn?

Những gợi ý sau đây từ các chuyên gia tâm lý một phần nào đó có thể giúp bạn chuyển sang phong cách gắn bó an toàn hơn:

Cải thiện kỹ năng giao tiếp phi ngôn ngữ của bạn

Một trong những bài học quan trọng nhất rút ra từ lý thuyết gắn bó là các mối quan hệ của người trưởng thành, giống như mối quan hệ đầu tiên của bạn với người cha mẹ hoặc chăm sóc chính, phụ thuộc vào các hình thức giao tiếp phi ngôn ngữ để thành công.

Mặc dù bạn có thể không nhận ra điều đó, nhưng khi bạn tương tác với người khác, bạn liên tục đưa ra và nhận các tín hiệu không lời thông qua cử chỉ, tư thế, mức độ giao tiếp bằng mắt... Những tín hiệu phi ngôn ngữ này gửi đi những thông điệp mạnh mẽ về cảm xúc thực sự của bạn.

• Hãy tập trung hoàn toàn trong mỗi khoảnh khắc. Nếu bạn đang lên kế hoạch cho những gì mình sẽ nói tiếp theo hoặc đang kiểm tra điện thoại, thì gần như chắc chắn bạn sẽ bỏ lỡ những tín hiệu phi ngôn ngữ.

• Biết cách kiểm soát căng thẳng. Khi bạn bị căng thẳng quá mức, bạn có nhiều khả năng hiểu sai ý người khác, gửi đi những tín hiệu phi ngôn ngữ sai hoặc rơi vào những kiểu hành vi phản ứng theo bản năng.

• Phát triển nhận thức về cảm xúc của bạn. Để đọc và gửi đi những tín hiệu phi ngôn ngữ chính xác, bạn cần nhận thức được cảm xúc của mình và cách chúng ảnh hưởng đến bạn cũng người mà bạn đang giao tiếp.

• Cải thiện cách bạn đọc ngôn ngữ cơ thể. Người đó đang nói một điều, nhưng ngôn ngữ cơ thể của họ lại nói với bạn điều gì đó khác? Bất kỳ tiếp xúc vật lý nào có phù hợp hay khiến bạn cảm thấy không thoải mái? Vai của họ căng thẳng và nhô lên hay thư giãn?

Tăng cường trí tuệ cảm xúc

Trí tuệ cảm xúc (EQ) là khả năng hiểu, sử dụng và quản lý cảm xúc của chính bạn theo những cách tích cực để đồng cảm với người khác, giao tiếp hiệu quả hơn và giải quyết xung đột theo cách lành mạnh hơn.

Ngoài việc giúp cải thiện khả năng đọc và sử dụng giao tiếp phi ngôn ngữ, xây dựng trí tuệ cảm xúc có thể giúp củng cố mối quan hệ lãng mạn. Bằng cách hiểu cảm xúc của mình và cách kiểm soát chúng, bạn sẽ có thể thể hiện nhu cầu và cảm xúc của mình tốt hơn với đối tác, cũng như hiểu được cảm xúc thực sự của đối tác.

Phát triển mối quan hệ với những người gắn bó an toàn

Một mối quan hệ bền chặt, hỗ trợ với một người khiến bạn cảm thấy được yêu thương có thể đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cảm giác an toàn của bạn. Các nghiên cứu cho thấy rằng 50 - 60% người có phong cách gắn bó an toàn, vì vậy có nhiều khả năng tìm thấy một đối tác lãng mạn có thể giúp bạn vượt qua sự bất an của mình. Tương tự như vậy, việc phát triển tình bạn bền chặt với những người này cũng có thể giúp bạn nhận ra và áp dụng các kiểu hành vi mới.

Việc có mối quan hệ với một người cũng có kiểu gắn bó không an toàn có thể khiến cho một mối quan hệ không đồng bộ, gập ghềnh, bối rối hoặc thậm chí là đau đớn. Mặc dù cả 2 bạn có thể cùng nhau giải quyết sự bất an, nhưng nếu bạn còn độc thân, việc tìm kiếm một đối tác có kiểu gắn bó an toàn có thể giúp bạn thoát khỏi những khuôn mẫu suy nghĩ và hành vi tiêu cực.

Giải quyết mọi chấn thương tâm lý thời thơ ấu

Chấn thương tâm lý thời thơ ấu có thể là kết quả của bất kỳ điều gì ảnh hưởng đến cảm giác an toàn của bạn, chẳng hạn như môi trường gia đình không an toàn hoặc không ổn định, xa cách cha mẹ, bệnh tật nghiêm trọng, bị bỏ bê hoặc bị ngược đãi. Khi chấn thương thời thơ ấu không được giải quyết, cảm giác bất an, sợ hãi và bất lực có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Ngay cả khi chấn thương của bạn xảy ra cách đây nhiều năm, vẫn có những bước bạn có thể thực hiện để vượt qua nỗi đau, lấy lại sự cân bằng cảm xúc và học cách tin tưởng và kết nối lại trong các mối quan hệ.

Tìm đến chuyên gia tâm lý

Nếu bạn lo lắng về cách phong cách gắn bó của mình ảnh hưởng đến bạn và các mối quan hệ cũng như cuộc sống của bạn, cách tốt nhất để thực sự đi đến tận cùng của vấn đề là thông qua liệu pháp tâm lý. 

Tuy nhiên, nếu bạn không có thể tiếp cận với liệu pháp phù hợp, vẫn có rất nhiều điều bạn có thể tự làm để xây dựng một phong cách gắn bó an toàn hơn. Để bắt đầu, cách phong cách gắn bó của bạn định hình và ảnh hưởng đến các mối quan hệ thân mật của bạn có thể giúp bạn hiểu được hành vi của chính mình, cách bạn nhận thức về đối phương cũng như sự khác biệt của nhau, từ đó cải thiện và phát triển mối quan hệ thêm lành mạnh và bền vững.

Tiến sĩ tâm lý học Coda Derrig (Mỹ) khuyên bạn nên thận trọng khi tìm hiểu thông tin về các kiểu gắn bó trên internet. Bạn có thể thuộc một kiểu đặc trưng hoặc có thể không thấy mình hoàn toàn đồng nhất với bất kỳ phong cách nào. Vì thế, bạn nên cẩn thận khi dán nhãn cho bản thân hoặc người ấy một phong cách gắn bó cụ thể, bởi nó có thể dẫn đến việc đơn giản hóa quá mức mạng lưới tương tác phức tạp mà chúng ta trải qua. Có vô số lý do giải thích tại sao chúng ta lại như vậy. Nên đôi khi, việc vội vàng đổ lỗi cho phong cách gắn bó không an toàn không có ích cho cả hai bạn. Quan trọng là cùng tìm ra những hành vi thiếu lành mạnh, tìm cách thay đổi để hướng đến những điều tích cực hơn.

*Theo Helpguide & Cleveland Clinic