Sách: Cây cam ngọt của tôi

“Cây cam ngọt của tôi” là một tác phẩm thiếu nhi kinh điển tại Brazil, được cho là dựa trên câu chuyện tuổi thơ của chính tác giả José Mauro De Vasconcelos. Tuy xuất bản từ năm 1968, cuốn sách vẫn không ngừng truyền cảm hứng cho giới văn học và nghệ thuật khắp thế giới. Vừa trong sáng vừa bi thảm, “Cây cam ngọt của tôi” chắc chắn là một trải nghiệm khó lòng quên được. 

Cuốn sách đưa chúng ta theo chân cậu bé Zézé đáng yêu nhưng cũng lắm trò tinh quái, tìm hiểu cuộc sống thường ngày của cậu trong một khu xóm nghèo nằm ở ngoại ô thủ đô Rio de Janeiro. Ở đó, con người có thể thấp kém, cay nghiệt, nhưng đâu đó ta vẫn thấy được tình người và sự chân thành, như một trái cam với vẻ ngoài chua chát bên trong ngọt ngào. Hơn hết, đằng sau câu chuyện còn ẩn chứa một nỗi buồn man mác của một đứa trẻ trong hành trình khám phá nỗi đau và tình yêu thương.

Zézé trong truyện được miêu tả là một cậu bé 5 tuổi có trái tim nhân ái, biết cảm thông và đặc biệt sáng dạ. Dù còn nhỏ nhưng cậu sớm đã nhận thức được mọi điều xung quanh: hoàn cảnh nghèo khó của gia đình, sự rầu rĩ thống khổ của mỗi thành viên… Trước thế giới ảm đạm buồn bã, Zezé luôn bày đủ trò quậy phá đến mức đến mức họ gọi em là “đứa con của quỷ”. Tuy có hơi tinh quái nhưng Zézé cũng chả khác những đứa trẻ trong xóm là bao. Em thích chơi bi, chơi thẻ bài, hay cùng em trai Luís biến sân sau nhà thành sở thú, châu Âu và đầm lầy Amazon để thỏa sức khám phá. Zézé đã dùng trí tưởng tượng phong phú của mình để tạm rời xa cái khó khăn và thiếu thốn đang bủa vây em. Nhờ nó mà em có nơi vui đùa, có người bạn để trút bầu tâm sự. Zézé gọi cây cam ngọt trong vườn là Pinkie hay đôi lúc là Bạn Yêu. Em có thể thoải mái trò chuyện, san sẻ niềm vui nỗi buồn với Bạn Yêu mà không cần phải e dè sợ hãi.

Đoạn khiến tôi day dứt nhất là lúc Zézé thấy cha mình trông thật ủ dột vì mãi chưa kiếm được việc làm. Với khát khao giản đơn là muốn giúp cha mình vui lên, Zézé đã hát một bài tango với câu từ gợi dục. Bản thân em còn chẳng hiểu nổi ý nghĩa, chỉ là thấy bài hát đó rất hay thôi. Vậy mà cha em đã nổi điên và đánh em không ngừng. “Cha cứ tưởng nó đang chế giễu cha. Hỗn xược với cha”. Ông đã bất lực thốt lên như vậy, vô tình lại đi áp đặt cái suy nghĩ của người lớn lên trẻ con. Tôi hiểu được cái sự lì lợm của cậu bé dù bị đánh vẫn cố hát, bởi em chả hiểu mình sai chỗ nào. Còn người cha đang ra sức giáo huấn đứa con láo xược, tất nhiên là cũng đang cho mình làm đúng. Cho tới lúc Zézé buộc phải im lặng, em đã quá sợ hãi và yếu thế trước lí lẽ của người lớn. Đau đớn thay, em lại quay sang đổ lỗi cho bản thân. Trong cơn mê, Zézé đã nói với mẹ rằng: “Mẹ ơi, đáng lẽ con không nên được sinh ra trên đời này”. Tôi không cho rằng đòn roi là phương pháp giáo dục sai, nhưng nó phải đi kèm với sự tận tình chỉ bảo. Gia đình Zézé chỉ biết dùng vũ lực để kiềm hãm cái tính nghịch ngợm của em, chẳng ai bận tâm giải thích cho em hiểu những điều em làm là sai cả. Nên dù có bị ăn đòn đến đau điếng, cậu bé Zézé vẫn chứng nào tật nấy, để con quỷ trong em sai khiến bày trò.  

Rất may, xung quanh Zézé vẫn còn những người thật sự yêu thương và quan tâm em hết mực, đó là người chị Glória, cô giáo Cecília, hay ông Bồ - người bạn đặc biệt của em. Zézé sẵn sàng nhận lỗi khi được cô Cecília giải thích về hành động cắt trộm hoa là không đúng, cho dù mục đích là để tặng cô. Hay khi ông Bồ thẳng thừng chỉ bảo rằng ông không thích em nói bậy, Zézé lập tức hứa sẽ không buông những lời tục tĩu nữa. Cũng nhờ người bạn đặc biệt này, Zézé còn được trải nghiệm cái cảm giác hạnh phúc như “vầng mặt trời chiếu sáng trong tim” và được học về sự trìu mến, thứ đã làm thay đổi em mãi mãi.

Còn cây cam Ngọt, đó là một phép ẩn dụ tuyệt vời cho sự hồn nhiên của Zézé. Đôi lúc ta thấy nó phát triển rất tốt, có khi lại hơi “trầm tính”, để rồi khi câu chuyện kết thúc, cũng là lúc nó vĩnh viễn ra đi. Tôi khá bất ngờ vì đoạn cuối diễn ra quá nhanh chóng. Có lẽ nó phù hợp với tâm trạng của Zézé khi liên tục hứng chịu những cú sốc khủng khiếp. Chúng quá sức với em, và thực sự đã đánh gục đứa nhỏ cả về thể sức lẫn tinh thần. “Đau đớn không phải là bị đánh đến bất tỉnh...Đau đớn là thế này đây: toàn bộ trái tim tôi nhức nhối, và tôi phải mang nó xuống mồ.” Zézé dần muốn buông bỏ mọi thứ. Thật may là em đã hồi phục. Cậu bé cho là mình “bị trừng phạt bằng cách phải tiếp tục sống và sống”. Hiển nhiên, em không còn nhìn nhận mọi thứ qua cặp mắt màu hồng như trước nữa. Cây cam ngọt vì thế cũng đã từ biệt em, Zézé không còn là cậu bé vô tư lự, thoải mái sống trong trí tưởng tượng của mình nữa. Nếu như trước đây em từ đổ lỗi cho hoàn cảnh, sang đổ lỗi cho bản thân thì lúc này đây, em đã biết cách chấp nhận số phận của mình. Chẳng phải đó là điều một người cần phải trải qua để trưởng thành hơn sao. Nhưng Zézé bé bỏng chỉ mới là một đứa trẻ 5 tuổi thôi mà. 

Zézé từ khi sinh ra đã là một cậu bé “nhạy cảm” và “khôn trước tuổi”. Nó khiến em phải trải đời khi còn quá sớm, làm mất đi sự hồn nhiên nhưng vẫn phải hành xử như một đứa trẻ. Là do cái nghèo khó, thiếu thốn tình yêu giữa những thành viên trong gia đình hay sự vô cảm của xã hội đã khiến em như vậy. Nhưng tất cả điều đó không còn quan trọng nữa. Bởi cuối cùng, sự trìu mến và tình yêu thương chân thành mới là hành trang để em tiếp bước.